Srbija naša lepa i napaćena domovina

Društvo Prijatelja Bujanovac -„Sretenje“

Trajko Trajković

Održana svečana Akademija povodom praznika Sretenja Gospodnjg.Bujanovac 15.Februar,2015 god.

ŽIVEO 43 DANA Srpski ustav koji je bio previše moderan za Evropu

Pre 180 godina, 15. februara 1835. godine, na velikoj skupštini u Kragujevcu donet je – izdat i zakletvom potvrđen – prvi ustav moderne srpske države, i treći u srpskoj istoriji uopšte. Ne samo što je bio prvi moderni ustav Srbije, već u to doba i prvi na Balkanu, i među prvima u Evropi i svetu.

Donošenje Sretenjskog ustava bilo je plod višegodišnje borbe za ustavnost Srbije

Ovim ustavom, čiji je „životni vek“ bio 43 dana, Srbija je proglašena za nezavisnu kneževinu i tako su udareni

temelji njene državnosti, na kojima i danas počiva. Autor Sretenjskog ustava, učeni Dimitrije Davidović, napravio ga je po uzoru na belgijski, a posebno francuski najviši pravni akt. Sadržao je mnoge slobodarske ideje koje ipak nisu bile po volji knezu Milošu Obrenoviću. Kako su protiv Sretenjskog ustava bile i Turska i Austrija, a nije uživao ni podršku Rusije, Miloš ga je bez oklevanja ukinuo već 30. (17.) marta iste godine.

Velika narodna skupština održana je na crkveni praznik Sretenja gospodnjeg, kojim se proslavlja uvođenje Isusa Hrista u Jerusalimski hram, 40 dana po njegovom rođenju. Sretenje je i spomen na dan kada je na zboru u Orašcu 1804. podignut Prvi srpski ustanak. Oba ova značajna datuma, po Zakonu iz 2001, proslavljaju se kao Sretenje – Dan državnosti Srbije.

Miloš Obrenović

Još od turskog Drugog Hatišerifa iz 1830, kojim je sultan Mehmed Drugi, pod pritiskom Rusije, potvrdio Miloša Obrenovića za srpskog kneza sa naslednim pravima, pojavila se neophodnost stvaranja „brane“ (ustava) vladarevom apsolutizmu. Od 1817, kada su ga narodni prvaci prvi put izabrali za srpskog kneza, pa do 1835. i Sretenjske skupštine, protiv Miloša je dizano šest buna. Poslednja, Knez Miletina buna koja je izbila u januaru 1835, bila je neposredan povod za održavanje velike skupštine mesec dana kasnije i donošenje Sretenjskog ustava.

Već u prvom članu proglašava se da je Srb ija „nezavisna kneževina po priznanju Sultana Mahmuda Drugog i imperatora Nikolaja Prvog“. Članom 5. izvršena je podela vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, što se i danas smatra standardom demokratije i ustavnosti. Vlast čine knez, državni sovjet i narodna skupština. U današnje vreme, ova podela odgovarala bi predsedniku, vladi i narodnoj skupštini. Ustavom je određeno da knez i državni sovjet dele izvršnu vlast. Proklamovana su prava i slobode građana, kao što su: neprikosnovenost ličnosti, nezavisnost sudstva i pravo na zakonito suđenje, sloboda kretanja i nastanjivanja, nepovredivost stana, pravo na izbor zanimanja, ravnopravnost građana, bez obzira na veru i nacionalnost.
Sretenjskim ustavom ukinuti su ropstvo i feudalni odnosi, međutim, ubrzo je i sam ustav poništen, objašnjava za „Politiku“ istoričar dr Čedomir Antić, docent na Filozofskom fakultetu u Beogradu:

– Feudalni odnosi su ukinuti ustavom, ali je on poništen ubrzo. Zato se smatra da je feudalizam koji je u Srbiji formalno postojao i nakon što su Turci otišli, ukinut Miloševom odlukom, na Đurđevdan, 6. maja 1835. godine. Ne treba zaboraviti da su ljudi koji su spolja dolazili i nastanjivali se u Srbiji, predlagali da se ponovo uspostavi feudalizam. Recimo, Vuk Karadžić je molio da mu se da u feud njegovo rodno selo Tršić. Međutim, Miloš je konačno presudio da se ukine feudalizam. Zbog toga je došlo do velikog talasa naseljavanja i porasta broja stanovnika. Srbija je tada bila simbol slobode, jer je za seljaka sloboda značila da ima svoju zemlju. Donošenje Sretenjskog ustava je plod višegodišnje borbe za ustavnost Srbije – ističe Antić.

Čedomir Antić

– Nije ta borba počela sa dobijanjem Drugog Hatišerifa iz 1830, već još tokom dvadesetih godina 19. veka, sa borbom protiv samovlasne uprave Miloša. Takođe, Srbija je svoju ustavnost suštinski zadobila još 1808, kada je uspostavljeno ustavno uređenje ustaničke Srbije. Knez Miloš se odupirao uvođenju ustava, koji je u to vreme bio novina i u samoj Evropi. Na primer, Rusija, Austrija, Španija, nisu imale ustav. Velika Britanija, i pored viševekovne tradicije parlamentarizma, nema ga ni danas – podseća Antić.
U to vreme Srbiji je bila uzor Francuska, koja je uvela ustavnu mo narhiju 1830. godine, kao i Belgija. Sretenjski ustav bio je stvoren po ugledu na njihove ustave.
– Vodeće države Balkana u to vreme su bile Austrija i Turska, kao i Rusija. Srbija je bila autonomna, dok je Grčka postala nezavisna 1830, ali nije imala ustav sve do 1844. godine. Crna Gora u to vreme nije ni bila prava država, već više teritorija, pod teokratskom upravom vladike. Tako je Srbija u tom trenutku bila jedina država na Balkanu koja je imala ustav – kaže dr Čedomir Antić.